PENGENALAN PENGARANG
Beliau ialah Mohd Idris bin Abd Rauf al-Marbawi[1]. Dilahirkan di Makkah al-Mukarramah pada 28 Zulkaedah 1313H bersamaan 1893 M. Pada tahun 1903, beliau dan keluarganya pulang ke tanah air bersama keluarganya.[2]
Beliau seterusnya mendapat pendidikan awal di Sekolah Melayu Lubuk Merbau, Perak. Seterusnya menyambung pelajaran ke Sekolah Pondok Syeikh Wan Muhammad di Bukit Chandan Kuala Kangsar Perak, Pondok Tuan Hussain al-Mas’udi Kedah, Pondok Syeikh Ahmad Fatani di Bukit Mertajam dan seterusnya Pondok Tok Kenali di Kelantan. Kesungguhannya menuntut ilmu terbukti apabila ketika masih berada di Mekah iaitu ketika usianya menjangkau 10 tahun, beliau telah menghafal 10 juzuk al-Quran di samping beberapa kitab lain.[3]
Setelah memperolehi pelbagai ilmu pengetahuan di merata-rata tempat, Syeikh Mohd Idris al-Marbawi mula bertugas sebagai guru agama di negeri Perak. Namun begitu kecintaan yang sangat mendalam pada ilmu pengetahuan yang ada pada diri beliau telah membawanya ke Universiti al-Azhar untuk menyambung pengajian dan akhirnya pada 1924 beliau telah memperolehi ijazah ‘aliyah daripada universiti berkenaan.[4]
Di antara karya-karya beliau yang digunakan sehingga ke hari ini ialah Kamus al-Marbawi yang diterbitkan pada tahun 1920-an. Selain dari, kitab Bahrul Mazi yang akan dibincangkan di dalam penulisan ini juga merupakan kitab rujukan masyarakat Melayu sehingga ke hari ini. Karya-karya beliau yang lain ialah Tafsir Quran Nurul Yaqin, Tafsir Surah Yasin[5], Nizam Hayah, Mu’jam al-Ka’inat (4 jilid) dan lain-lain.
Beliau juga pernah dianugrahkan ijazah kehormat Doktor Persuratan oleh UKM pada 5 Julai 1980. Ia disampaikan oleh Naib Canselor UKM ketika umur beliau 87 tahun.[6] Seterusnya pada 1 Muharram 1408H bersamaan 1987M, beliau telah menerima anugerah Tokoh Maal Hijrah Peringkat Kebangsaan yang pertama. Pada tahun yang sama beliau akhirnya meninggal dunia dengan meninggalkan jasa yang cukup besar kepada ummah ini.
PENGENALAN KITAB BAHRUL MAZI
Kitab yang menjadi kajian penulis ialah kitab MUKHTASAR SAHIH AL-TURMUDZI WA SYARHUHU BI LUGHAH AL-JAWI AL-MALAYU AL-MUSAMMA BAHRUL MAZI atau di dalam bahasa Melayunya Ringkasan Sahih Tarmizi dan Huraiannya di Dalam Bahasa Melayu Jawi Yang Dinamakan Bahrul Mazi. Di dalam alam Melayu, ia hanya dikenali sebagai Bahrul Mazi. Uniknya, kitab yang berbahasa Melayu ini dicetak dan diterbitkan di Mesir, sesuatu yang tidak pernah berlaku sebelum dan sesudahnya. Kitab ini adalah terjemahan dan ulasan lengkap sesudah diringkaskan daripada Sahih al-Tirmizi. Ia merupakan karya yang pertama sekali di dalam bahasa Melayu yang seumpama dengannya.
Kitab ini mengandungi 22 jilid (11 buah buku) dan kitab ini sudah diterbitkan. Ia mengandungi 8200 permasalahan agama yang berkaitan dengan hal ehwal dunia dan akhirat. Kesungguhan, minat dan kecintaan penulisnya untuk menyempurnakan kitab ini dapat dilihat daripada muqaddimah kitab yang telah beliau tulis sebelum memulakan penulisan, antaranya beliau menyatakan :
“Adalah daripasa sudah aku mengaji kitab yang bernama Sahih al-Turmudzi, sudahlah jatuh dalam hatiku berahi dan suka kepadanya oleh aturannya dan kenyataan pada segala hukum syariat Nabi kita Muhammad SAW..”[7]
METOD PENULISAN
Syeikh Idris al-Marbawi mendahului tulisannya dengan menggarap sebuah mukaddimah yang agak ringkas. Ia didahuli dengan puji-pujian kepada Allah SWT serta selawat dan salam ke atas junjungan besar Nabi Muhammad SAW dan seterusnya menyatakan minat beliau yang amat mendalam terhadap isi kandungan Sahih Tirmizi. Beliau juga menegaskan bahawa tujuan kitab ini dikarang adalah ikhlas semata-mata kerana Allah SWT untuk meninggikan kalimah Allah serta menyebarkan hadis-hadis nabi kepada masyarakat yang tidak memahami bahasa Arab.
Kitab ini ditulis menggunakan kaedah penulisan jawi lama yang mengandungi 3,016 hadith serta menghuraikan 8200 permasalahan yang berlainan hukum hakam yang berkaitan dengan hidup manusia di dunia dan akhirat. Ia dimulakan engan hadith niat yang membawa 30 masalah-masalah berkaitan dengan niat.
Di dalam persoalan sanad, beliau hanya meletakkan seorang sahaja perawi (rawi a’la) sebelum menyatakan nama hadith. Seterusnya beliau menyatakan makna hadith di bawah matan hadith. Ia diikuti dengan huraian hadith dan juga pandangan-pandangan hukum menurut mazhab Syafie di samping menjaga maksud yang ingin disampaikan oleh Imam Tirmizi selaku penulis asal.
Di dalam menghuraikan permasalahan yang terdapat di dalam hadith, beliau tidak lupa untuk membawa pandangan-pandangan ulama lain yang berbeza dengan diletakkan pandangan mazhab Syafie sebagai keutamaan. Sekiranya terdapat masalah yang berkaitan antara satu sama lain, beliau akan meminta pembaca merujuk semula kepada masalah-masalah yang lalu dengan katanya, “lihat masalah nombor sekian…”
Di dalam menjelaskan status hadith, al-Marbawi tidak mengulangi penegasan yang dibuat oleh Imam Tirmizi di mana Imam Tirmizi sering memberikan komentar terhadap status mana-mana hadis yang ditulis di dalam sahihnya. Dengan kata lain, penulisan Bahrul Mazi tidak memasukkan komen Imam Tirmizi terhadap satu-satu hadis. Namun, al-Marbawi mengingatkan pembaca berhatihati dari sebarang penyelwengan kerana beliau tidak mengulangi komentar yang dibuat oleh Imam Tirmizi. Oleh kerana itu, beliau turut menulis sedikit mengenai maksud sahih, hasan dan gharib di dalam ilmu hadis selepas muqaddimah kitabnya.
ISI KANDUNGAN
Isi kandungan kitab ini merangkumi beratus-ratus tajuk yang melibatkan urusan ibadah secara praktikal di dalam kehidupan seorang muslim. Ia boleh dilihat melalui jadual berikut :
|
Jilid |
Jumlah Halaman |
Tajuk |
Bilangan Hadis |
Bilangan masalah |
|
1 |
227 |
Menerangkan bicara bersuci dan barang yang takluk dengannya. |
126 |
591 |
|
2 |
232 |
Menerangkan bicara sembahyang dan barang yang takluk dengannya. |
138 |
454 |
|
3 |
240 |
Menerangkan bicara sembahyang dan barang yang takluk dengannya. |
161 |
558 |
|
4 |
232 |
Menerangkan bicara sembahyang, zakat dan barang yang takluk dengannya. |
115 |
519 |
|
5 |
208 |
Menerangkan bicara puasa dan barang yang takluk dengannya. |
110 |
473 |
|
6 |
224 |
Menerangkan bicara haji dan barang yang takluk dengannya. |
108 |
458 |
|
7 |
224 |
Menerangkan bicara umrah dan jenayah dan barang yang takluk dengannya. |
114 |
483 |
|
8 |
224 |
Menerangkan baki-baki bab jenayah dan membicarakan kitab Nikah |
99 |
330 |
|
9 |
224 |
Menerangkan bab-bab talak, lia’an dan jual beli. |
117 |
226 |
|
10 |
228 |
Menerangkan baki-baki bab jualan, bab qadhi, diat dan barang yang takluk dengannya. |
180 |
259 |
|
11 |
224 |
Menerangkan bicara korban, nazar-nazar, sumpah-sumpah, perjalanan nabi dan barang yang takluk dengannya. |
151 |
486 |
|
12 |
232 |
Menerangkan bicara perang sabil, pakaian, makanan dan barang yang takluk dengannya. |
170 |
353 |
|
13 |
224 |
Menerangkan minm-minum, kebaktian, perhubungan rahim dan barang yang takluk dengannya. |
152 |
472 |
|
14 |
224 |
Melengkapi atas bab-bab perhubungan rahim, perubatan, faraid, wala’, hibab, qadar dan barang yang takluk dengannya. |
138 |
395 |
|
15 |
248 |
Melengkapi bab huru-hara, ta’bir mimpi dan saksi-saksi. |
105 |
301 |
|
16 |
|
Melengkapi atas bab-bab mimpi, saksi-saksi dan zuhud. |
128 |
237 |
|
17 |
232 |
Melengkapi atas bab-bab sifat syurga, neraka, iman dan barang yang takluk dengannya. |
109 |
210 |
|
20 |
|
Melengkali atas saki-baki bab-bab adab, misal-misal, bab-bab pahala al-Quran dan barang yang takluk dengannya. |
127 |
311 |
|
21 |
255 |
Melengkapi atas segala bab tafsir |
92 |
335 |
|
22 |
242 |
Melengkapi atas tafsri setengah-setengah ayat di dalam surah al-Maidah dan lainnya. |
95 |
351 |
KESIMPULAN
Secara umumnya, kitab ini merupakan kitab yang mempunyai nilai sejarahnya yang tersendiri kerana merupakan kitab pertama di dalam bahasa Melayu yang membicarakan isu-isu fiqh yang disandarkan kepada hadis. Lebih dari itu, ia merupakan satu pencapaian yang cukup membanggakan bagi seorang anak Melayu dapat menghasilkan karya seperti ini. Sehingga ke hari ini, ia masih relevan untuk dijadikan bahan pengajian dan juga teks kajian oleh masyarakat awam dan juga para pengkaji.
BIBLIOGRAFI
Haji Wan Mohd Saghir bin Abdullah (2000), Warisan Pemikiran Islam Ulama Asia Tenggara, Kuala Lumpur : Khazanah Fathaniyyah
Hashim Abdullah, Mohd Arif Ismail, Mohd Nazri ibrahim, Mohd Zulkifli Husain, Kamariah Kamaruddin, Noraina Norani, Rohana Omar (1998), Perspektif Islam di Malaysia, Selangor : Hizbi Sdn. Bhd.
Ismail Che Daud (1996) Tokoh-tokoh Ulama Semenanjung Melayu, Kota Bharu : Percetakan Zulrahin Sdn. Bhd.
Jurnal Usuluddin Bil. 7 (1997) dalam Karya-karya Hadith Dalam Tulisan Jawi, Fauzi bin Deraman, Universiti Malaya, Kuala Lumpur
Kamarul Bakri bin Abdul Aziz (1999), Konsep Ilmu Tauhid Dalam Kitab Jawi, Disertasi Sarjana. Jabtatan Akidah dan Pemikiran Islam, Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya, Kuala Kumpur.
Muhammad Idris Abd Rauf al-Marbawi al-Azhari (1933), Mukhtasar Sahih Al-Turmudzi Wa Syarhuhu Bi Lughah Al-Jawi Al-Malayu Al-Musammas Bahrul Mazi, Matba’ah Mustafa Halabi wa Auladuh, Kaherah, Mesir
M.M Azami (1988), Pengkajian Hadith Kaedah dan Persuratan, Kuala Lumpur : Pustaka Salam.
Nik Abdul Aziz bin Haji Nik Hassan (1977) Sejarah Perkembangan Ulama Kelantan, Kota Bharu : Pakatan Keluarga Tuan Tabal
Persatuan Sejarah Malaysia (t.t), Islam di Malaysia, dalam Nota Ringkas Mengenai Islam di Alam Melayu, Selangor : United Selangor Sdn. Bhd.
Professor Dato’ Dr. Abu Hassan bin Mohd Sham (2004) Ulama Nusantara : Antara Penghasilan Karya Kreatif dan Kitab Jawi, Kuala Lumpur : Bahagian Perhubungan Awam UM
Tajuddin Saman, Abd. Manaf Haji Ahmad (2005), Tokoh-tokoh Agama dan Kemerdekaan di Alam Melayu, Kuala Lumpur, Yayasan Dakwah Islamiah Malaysia.
Yusoff Zaki Yaacob (1984) Masalah Pengasingan Sasterawan Melayu Dari Intelektualisme Islam, Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka
[1] Marbawi ialah nisbah kepada tempat pendidikan awal beliau iaitu di Lubuk Merbau.
[2] Tajuddin Saman, Ab Manaf bin Haji Ahmad (2005), Tokoh-tokoh Agama dan Kemerdekaan di Alam Melayu, Kuala Lumpur, Yayasan Dakwah Islamiah Malaysia, hal. 62.
[3] Ibid, hal. 63
[4] Hashim Abdullah, Mohd Ariff Ismail, Mohd Nazri Ibrahim, Mohd Zulkifli Husain, Kamariah Kamaruddin, Norainan Norani, Rohana Omar (1998), Perspektif Islam di Malaysia, Selangor : Hizbi Sdn. Bhd. Hal. 3.
[5] Tajuddin Saman, Ab Manaf Haji Ahmad op.cit, hal 64
[6] Ibid, hal 64-65
[7] Muhammad Idris Abd Rauf al-Marbawi al-Azhari (1933), Mukhtasar Sahih Al-Turmudzi Wa Syarhuhu Bi Lughah Al-Jawi Al-Malayu Al-Musammas Bahrul Mazi, Matba’ah Mustafa Halabi wa Auladuh, Kaherah, Mesir, halaman 2
Filed under: Ilmiah |
Ahmad Fadhli Online 
shukran krna mampu utk mnghasilkan website sbegini, skrg2 nye mmbuatkan kte lbh mngenali ulama dan ktb2nye yg azim
Bahrul Mazi 13
Masalah 223 Hingga 231.
223.) Bab : Yang telah datang pada menyatakan hadis yang membicarakan menolakkan keaipan daripada kehormatan saudara yang Islam
Ketahuilah kiranya ya saudaraku, apakala orang menyebut dihadapanmu mengenai sifat seorang saudaramu yang Islam dan dicelanya dengan tiada kebenaranya bahawa sebenarnya orang itulah yang bersifat demikian ( seperti apa yang dituduh kepada saudara yang dicelanya ).
Ya’ni apabila orang yang dicelanya itu tiada terkenal sebagai orang yang jahat dan fasik maka hendaklah engkau tolak katanya dengan balasan yang baik dan kalam yang menghilangkan jahat sangka itu.
Maka yang demikian itu disuruh syarak kita sebagaimana tersebut pada hadis yang dikeluarkan oleh Abu Isa Al-Termizi dengan katanya
– Diriwayatkan daripada seorang sahabat Nabi SAW namanya Abi Al-Darda’ r.a daripada Nabi SAW, sabdanya : Barangsiapa menolak serta mempertahankan daripada jatuh air muka saudaranya yang Islam nescaya ditolak oleh Allah mukanya daripada api neraka pada hari kiamat.
Kata Abu Isa Al-Termizi ~ Dan pada bab ini ada riwayat daripada Asma’ binti Yazid. Katanya lagi bermula ini hadis hasan. 224.) Mukasurat 116 Masalah : Mempertahankan saudara daripada kena jatuh air mukanya itu adalah wajib
Seperti dikata orang : Si-anu itu tidak pernah ku lihat dan ku dengar ia berzakat atau bersedekah, serta dirinya sangatlah bakhilnya ia hanya sukakan anak isterinya bercampur gaul dengan orang-orang yang patut-patut yang boleh dicampuri sahaja dan sebagainya.
Maka boleh kamu tolak akan dia ( cemuhannya / umpatannya itu ) dengan berkata : Aku tahu ia orang yang kuat bersedekah dan berzakat, dan tidak suka ia mencampurkan anak isterinya dengan laki-laki yang dicemburukannya.
Adapun berlaku seperti perkataanmu itu ialah terdorong jua tiada diketahui jadi yang demikian itu, bahkan ia seorang yang cemburu dan memeliharakan kehormatannya.
Maka tidaklah patut engkau caci orang yang seperti ini dan haram atas kamu memperbuat ( umpatan ) yang demikian, kerana engkau pun mengetahui ia daripada orang anak baik-baik dan saleh. Dan pula wajib kamu sama menutup apa keaipan yang terdorong ia memperbuatnya. Banyaklah perkataan yang boleh mempertahankan daripada kena jatuh air muka saudaramu itu dan juga jalan menutup keaipannya. Maka sesiapa yang mempertahankan yang demikia itu nescaya Tuhan lepaskan akan dia daripada api neraka. 225.) Bab : Yang telah datang ia pada menyatakan tegah tidak bertegur dan bercakap dengan seorang yang Islam
Ketahuilah kiranya ya saudaraku apabila berlaku di antara seorang muslim dengan sesaorang lain perkelahian dan bermaki-maki dan berpukul-pukul dan bermarah-marah, tidaklah boleh kekal marah itu selama-lamanya, dan tidak boleh meninggalkan daripada bertegur dan bersalam-salaman lebih daripada tiga hari.
Bermula dalil yang menunjukkan atas yang demikian itu ialah sebagai hadis yang dikeluarkan oleh Abu Isa dengan katanya
– Diriwayatkan daripada seorang sahabat bagi Nabi SAW namanya Abu Ayub Al-Anshari r.a bahawasanya Rasulullah SAW telah bersabda :
Tiada halal bagi seorang yang Islam itu tidak menegur saudaranya lebih dari tiga hari. Di mana apabila berjumpa keduanya dijalan atau di mana-mana tempat maka berpaling seorang yang ini, dan berpaling seorang yang ini mukanya tidak mahu memandang muka kawannya, menunjukkan antara keduanya tiada mahu berbaik. 226.) Mukasurat 117 Masalah : Tiada bertegur dan bercakap dengan lawan berkelahi
Kata Imam Nawawi rmt – telah berkata ulamak pada hadis di dalam masalah 225 itu menunjukkan haram tiada bertegur dan tiada bercakap antara orang Islam lebih daripada tiga hari.
Dan adalah dimaafkan jika tidak bertegur di dalam masa tiga hari ( paling lama tiga tiga, jika lebih berdosa ). Sebab pun mengapa tiada bertegur di dalam tiga hari itu kerana anak Adam itu kejadian semulajadi tabiatnya yang pemarah dan jahat perangai dan lainnya.
Maka adalah dimaafkan jika tidak bertegur itu di dalam tiga hari supaya dapat menghilangkan tabiat buruk yang berdatang-datang itu. Dan kata khil hadis ini tiada kemahuannya mengharuskan tiada bertegur di dalam tiga hari. ( bukanlah mksud hadis itu supaya melengah-lengahkan untuk berbaik semula sampai tiga hari tetapi seeluknya dipercepatkan menegur saudara yang tidak bertegur itu ) 227.) Masalah : Tiada bertegur dan tiada bercakap dengan orang yang berbuat maksiat apa hukumnya ?
Iaitu harus tidak bertegur dengan orang yang berbuat maksiat itu kemudian daripada telah mengetahui dirinya itu berbuat maksiat. Maka apakala sudah ia bertaubat daripada maksiat wajib bertegur dengannya. 228.) Masalah : Tiada bertegur dengan orang yang ditakutkan binasa ugama kerananya
Kata Abdul Bair : Telah idjmak ulamak atas bahawasanya tiada diharuskan tidak bertegur lebih daripada tiga hari melainkan bagi orang yang takut dengan sebab bertegur itu dan bercakap-cakap dengan lawannya itu boleh membawa kepada rosak ugamanya, atau masuk daripadanya atas dirinya kemudharatan.
Maka jika ada yang demikian itu nescaya tidak harus bertegur, dan boleh jadi tidak bertegur itu lebih bagus daripada bercampur dengan orang yang boleh memberi mudharat.
Sabda Nabi SAW : Dan yang lebih baik hati daripada dua orang yang tidak bertegur itu iaitu yang memulai dengan salam. 229.) Masalah : Tiada menegur dan tiada menyahut salam orang yang menegur apa hukumnya ?
Seperti seorang dari dua orang yang tiada berteguran itu apabila telah cukup tiga hari maka datang seorang memberi salamnya, tiba-tiba yang seorang lagi tidak mahu menyahut salamnya itu. Maka lepaslah untuk orang yang menegur itu daripada menanggung dosa, malah mendapat ia pahala. Hanya orang yang kena tegur ( yang tidak menjawab salam ) itu kekal di dalam dosanya selama ia tiada bertegur itu. Maka apabila telah bertegur-teguran keduanya maka berkongsilah keduanya pada pahala. 230.) Masalah : Menegur dengan salam sahaja dan tiada bercakap-cakap adakah lepas dosa
Kata Imam Nawawi rmt – Dan pada sepotong hadis pada masalah 228.) itu merupakan dalil bagi mazhab Shafie dan Maliki dan orang yang muafakah dengan keduanya bahawasanya salam itu memutuskan nama tiada bertegur, dan mengangkatkan dosa padanya dan menghapuskannya.
Manakala kata Imam Ahmad dan Ibn Kassim – Jika ada lagi orang yang berteguran dengan salam itu memberi mudharat dan menyakiti saudaranya maka tidak putus juga nama tidak berteguran itu dan tidak hapus dosanya 231.) Masalah : Tiada berteguran itu adakah lepas dosanya dengan berkirim-kiriman surat
Kata Imam Nawawi di dalam Syarah Muslim : Telah berkata ashab kita bahawa dengan bertulis-tulis dan berkirim-kiriman surat di antara dua orang yang tiada berteguran pada waktu tidak berjumpa antara keduanya adakah hilang nama tidak berteguran pada syarak dan tidak berdosa ?
Maka jawabnya ada dua wajah : Pertama : Tiada hapus dosa tidak berteguran itu kerana ianya tiada bercakap-cakap diantara mereka berduanya. Kedua : Hapus dosanya kerana hilang liar hati antara keduanya. Wallahu A’lam.